Aq i pangopur është oreksi global për të kursyer, sa që më shumë se një e katërta e të gjitha obligacioneve të shkallës së investimeve, me vlerë 15 trilionë dollarë, tani kanë rendimente negative, që do të thotë se huadhënësit duhet të paguajnë për t’i mbajtur ato deri në periudhën e maturimit. Ekonomistët dhe zyrtarët janë përpjekur shumë për t’u përshtatur me këtë situatë. Në fillim të vitit 2012, shumica e zyrtarëve të Rezervës Federale menduan se normat e interesit në Amerikë do të qëndronin në mbi 4%. Gati tetë vjet më pas, ato janë në vetëm 1,75-2% dhe janë më të lartat në G7. Bilancet e kombinuara të Bankave Qendrore në Amerikë, Eurozonë, Britani dhe Japoni përbëjnë mbi 35% të PBB-së së tyre totale. Banka Qendrore Europiane (BQE), e dëshpëruar për të rritur inflacionin, po rifillon Lehtësimin Sasior. Për një periudhë kohe, Rezerva Federale arriti të tkurrë bilancin e saj, por që nga shtatori, asetet e saj kanë filluar të rriten përsëri, pasi ajo injektoi likuiditet në tregjet e parave të paqëndrueshme. Më 8 tetor, Jerome Powell, kryetari aktual i Rezervës Federal, konfirmoi se kjo rritje do të vazhdonte. Një ndërlikim i kësaj bote të re është më se i qartë. Teksa Bankat Qendrore nuk kanë mënyra për të nxitur ekonominë, atëherë do të kalohet tek hapi tjetër që janë shkurtimet e taksave dhe shpenzimeve publike. Për shkak se normat e interesit janë kaq të ulëta, ose edhe negative, borxhi i lartë publik është më i qëndrueshëm, veçanërisht nëse huazimi përdoret për të financuar investime afatgjata që nxisin rritjen, siç është infrastruktura.
Megjithatë, politika e fundit fiskale ka qenë e paqartë dhe ndonjëherë, edhe e dëmshme. Gjermania nuk ka arritur të përmirësojë disa prej rrugëve dhe urave të saj që janë në gjendje shumë të keqe. Britania e Madhe reduktoi në mënyrë drastike buxhetet në fillim të viteve 2010, teksa ekonomia e saj ishte e dobët. Dhe pikërisht mungesa e investimeve publike është arsyeja kryesore për rritjen e ulët të produktivitetit. Ndërkohë, Amerika po përballet me një deficit më të madh se mesatarja, vetëm e vetëm për të financuar uljen e taksave për firmat dhe të pasurit më shumë sesa riparimet e rrugëve ose rrjetet e energjisë së gjelbër. Ndërsa politikanët në detyrë po përpiqen që të vendosin për politikën e duhur fiskale, ata që pritet të vijnë në detyrë po i shikojnë Bankat Qendrore si burimin më të përshtatshëm për të fituar sa më shumë para. “Teoria moderne monetare”, një nocion i çuditshëm që po fiton popullaritet në partinë e kahut të majtë në Amerikë, thotë se nuk ka asnjë kosto nëse zgjerohen shpenzimet qeveritare, teksa inflacioni është i ulët. Sulmet e Presidentit, Donald Trump, ndaj Rezervës Federale e bëjnë këtë të fundit më të prekshme. Partia opozitare Laburiste në Britani dëshiron ta përdorë Bankën e Anglisë për të drejtuar kredinë përmes një bordi investimesh, duke “bashkuar” rolet e Kancelarit, ministrit të Biznesit dhe Guvernatorit të Bankës së Anglisë. Bankat Qendrore kanë filluar të ndërhyjnë edhe në politikën fiskale, që dikur konsiderohej si “territor i qeverisë”. Detyrimet masive të Bankës së Japonisë e çuan borxhin publik afërsisht në 240% të PBB-së. Në Eurozonë, Lehtësimi Sasior (QE) dhe normat e ulëta të interesit ofrojnë lehtësim buxhetor për shtetet jugore me nivel të lartë borxhi, gjë që provokoi edhe një sulm të ashpër kundrejt Bankës Qendrore nga ana e disa ekonomistëve dhe ish-zyrtarëve veriorë. Mario Draghi, Presidenti në largim i BQE-së, bëri thirrje publike për stimuj fiskalë në Eurozonë. Disa ekonomistë mendojnë se Bankat Qendrore kanë nevojë për leva fiskale, të cilat ata mund të vendosin vetë sesi do t’i përdorin. Pikërisht këtu qëndron edhe rreziku i bashkimit të politikës monetare me atë fiskale. Ashtu siç politikanët mundohen të ndërhyjnë në vendimet e Bankave Qendrore, ashtu edhe teknokratët do të marrin vendime për atë që konsiderohet si “territor i ligjshëm” i politikanëve. Por nëse ata do të kontrollojnë levat fiskale, sa para do të duhet të japin për të varfërit? Çfarë investimesh duhet të bëjnë? Cila pjesë e ekonomisë duhet t’i takojë shtetit? Një kufi i ri Në një periudhë të vështirë rënieje, ose qeveritë ose Bankat Qendrore do të duhet të administrojnë një stimul fiskal të shpejtë, të fuqishëm por edhe të kufizuar. Një mundësi në këtë drejtim është forcimi i stabilizuesve automatikë fiskalë të qeverisë, siç është sigurimi i papunësisë, që garanton deficite më të mëdha në rast se ekonomia nuk avancon. Një tjetër mundësi është që bankave t’u jepet një mjet fiskal që nuk do të ketë si qëllim të rishpërndajë paratë, duke mos shkaktuar kështu një konkurrencë frenetike në procesin e shtypjes së parave, por duke transferuar një shumë të barabartë parash në llogarinë bankare të çdo qytetari madhor, në momentin kur ekonomia të shënojë rënie. Secila prej këtyre mundësive shoqërohet padyshim edhe me rreziqe të shumta. Por edhe menaxhimi sipas metodës së vjetër ka rezultuar të mos jetë aspak efikas, prandaj institucioneve që drejtojnë ekonominë, u duhet të ndryshojnë për t’u përballur sa më lehtë me këtë botë të re të çuditshme.
