Europa Lindore përgatitet për pasojat nga ngadalësimi global

Pjesa më e madhe e Europës Qendrore Lindore e Juglindore (EQLJL) deri tani e ka përballuar mirë ngadalësimin në ekonominë globale, por po fillojnë të duken shenja rënieje, sipas parashikimeve nga Instituti i Vjenës për Studime Ekonomike Ndërkombëtare.

Rritja ekonomike globale është në nivelin më të dobët që nga kriza 2008-2009 dhe rajoni e ka të pamundur të shmangë ndikimin, duke pasur parasysh shkallën e lartë të mbështetjes në eksporte dhe integrimin e tij me Gjermaninë.

Megjithëse vitet e pikut kanë përfunduar, ne presim një ulje të butë për EQLJL-në, në vend të një kolapsi të plotë. Kërkesa e brendshme do të mbetet elastike, e ndihmuar nga rritja e fortë e pagave, investimet e forta publike, politika e lirë fiskale dhe kredia e mjaftueshme

– Turqia do të vazhdojë të rimëkëmbet në mënyrën e saj tipike dhe rritjen e nivelit të lartë mbi 3% si në vitin 2020, edhe në vitin 2021. Nga ana tjetër, Rusia do të vazhdojë të ngecë dhe do të ketë performancën më të dobët në EQLJL në dy vitet e ardhshme.

– Sipas parashikimeve tona, rreziqet janë të konsiderueshme dhe përfshijnë një buxhet më të vogël të BE-së pas Brexit, pasojat nga tensionet tregtare globale, ndikimin e zhvillimeve politike në EQLJL mbi institucionet dhe paqëndrueshmërinë e mundshme që buron nga sektori financiar.

Një shkallë mbresëlënëse e rezistencës së brendshme

Faktori kryesor i qëndrueshmërisë ndaj rrymës ekonomike në EQLJL mbetet kërkesa e fortë e brendshme. Kjo pasqyron një kombinim të rritjes së pagave të shkaktuara nga mungesa e vendeve të punës, politikës së lirë fiskale, rritjes së shpejtë të kredisë dhe investimeve të forta publike.

Të ardhurat reale po mbështeten gjithashtu nga rritja e dobët e çmimeve. Inflacioni mbetet në nivele përgjithësisht të ulëta, pavarësisht se rreth gjysma e vendeve në rajon kanë norma reale negative të interesit. Kjo pasqyron çmime më të ulëta të energjisë, si dhe faktorë strukturorë, siç janë trendet negative demografike dhe ndikimi i shitjes online me pakicë (që ka ulur fuqinë e çmimeve të firmave). Edhe në vendet me norma jashtëzakonisht të larta të inflacionit, si Ukraina dhe Turqia, politika monetare po zbutet.

Sfidat e jashtme janë të frikshme

Ekonomitë e rajonit janë përgjithësisht të varura nga eksporti, ku vetëm tre (Rusia, Turqia dhe Kosova) kanë një raport eksport/PBB nën mesataren globale. Sidoqoftë, një numër i konsiderueshëm i ekonomive të EQLJL-së janë të varura nga prodhimet gjermane.

Kjo është problematike, duke pasur parasysh se sektori gjerman i prodhimit aktualisht është në pikën më të ulët që nga kriza e thellë e viteve 2008-2009. Vendet me shkallë veçanërisht të lartë të ekspozimit ndaj Gjermanisë dhe/ose ku sektori i automobilave luan një rol të madh në prodhim – përfshirë vendet e Vishegradit, Rumania, Maqedonia e Veriut dhe Serbia – janë veçanërisht të cenuara. Ky mbispecializim në prodhimin e automobilave paraqet rrezik për të ardhmen.

Rritja tashmë e ka kaluar kulmin

Pikëpamja jonë se kulmi i rritjes rajonale ishte në vitet 2017-2018, mbetet e pandryshuar. Për EQLJL si një e tërë, ne vlerësojmë rritjen reale të PBB-së prej 3% në vitin 2019 (duke përdorur një mesatare të thjeshtë, të ponderuar), krahasuar me 3.8% vitin e kaluar dhe 3.9% në vitin 2017. Në vitet 2020-2021, parashikojmë një rritje rajonale mesatare prej 2.9%. Për vlerësimin e vjeshtës, kemi bërë disa ulje mjaft të konsiderueshme të parashikimeve të rritjes, veçanërisht për vendet e BE-së dhe EQL-së në vitin 2020, kryesisht në prag të zhvillimeve të jashtme të paparashikuara.

Dy ekonomitë më të mëdha të rajonit, Rusia dhe Turqia, vazhdojnë të kenë vështirësi, por perspektiva për këtë të fundit është shumë më e mirë se ajo e Rusisë. Në Rusi, pas një rënieje të rëndë këtë vit, rritja do të nisë rreth periudhës 2020-2021 për shkak të relaksimit fiskal të moderuar, por do të jetë shteti me performancën më të keqe në EQLJL në këto vite. Ekonomia turke do të vazhdojë të rimëkëmbet nga kriza e fundit, me rritjen reale të PBB-së mbi 3%, si në 2020 dhe në 2021. Sidoqoftë, rreziqet e dobësimit mbeten të konsiderueshme.

Vendet e BE-së dhe EQL-së në veçanti do të preken nga tendencat negative të jashtme, megjithëse mund të ketë një lehtësim të moderuar vitin e ardhshëm. Ne presim që këto ekonomi të rriten me rreth 3% (mesatare e ponderuar) në vitin 2020 dhe në vitin 2021. Për Ballkanin Perëndimor, ne parashikojmë norma të ngjashme të rritjes, që nënkupton një konvergjencë shumë të kufizuar me vendet më të pasura të Europës. Vonimi i pranimit në BE mund të pengojë vrullin e brishtë të reformave në rajon.

Rreziqe të mëdha

Rreziqet për EQLJL-në janë të konsiderueshme. Një buxhet ndoshta më i vogël i BE-së do të prekte kryesisht vendet e BE-së dhe EQL-së, megjithëse potencialisht edhe Ballkanin Perëndimor. Gjithashtu një shqetësim janë edhe tarifat më të larta amerikane mbi eksportet e makinave në BE dhe rënia e mëtejshme e pavarësisë së institucioneve në shumë pjesë të rajonit.

Ne gjithashtu shohim dy rreziqe kryesore që burojnë nga sektori financiar për nënrajonet e EQLJL-së: rritja e shpejtë e kredisë konsumatore në CIS dhe Ukrainë dhe rritjet e forta të çmimit të pronave në BE dhe EQL. Së pari, monitoruesi ynë i kredisë vazhdon të nxjerrë në pah rritjen e qëndrueshme të konsumit me nivele dyshifrore në CIS dhe Ukrainë, dhe përkeqësimin e cilësisë së aseteve në të gjithë rajonin, sidomos në Kazakistan.

Së dyti, vitet e politikës shumë të butë monetare kanë ulur nivelet e hipotekave në pjesën më të madhe të rajonit, duke çuar në krijimin e flluskave të mundshme në shumë tregje të pronave në BE dhe EQL. Në Hungari, çmimet e shtëpive janë rritur me 86% gjatë pesë viteve të fundit; në Republikën Çeke me 46%; dhe në shumicën e vendeve të tjera në BE dhe EQL, ndërmjet 30% dhe 40%.

Një rimëkëmbje e pabarabartë dhe jo e plotë në vitin 2021

UniCredit parashikon që ekonomitë në BE, në EQL dhe në Ballkanin Perëndimor, do të rriten me rreth 3.5% në vitin 2021, pas një rënieje prej 5% në vitin 2020. Një fillim i dobët në vitin 2021, mbështetje fiskale më e ulët, kushte më të lira të tregut, investime të vonuara dhe rreziqe të jashtme mund të rezultojnë në një rikuperim jo të plotë.

PBB-ja në BE-EQL dhe Ballkanin Perëndimor mund të kthehet në nivelet e para-COVID-19 në vitin 2022, kur rritja mund të përshpejtohet në më shumë se 4%. Normat e interesit mund të rriten në Çeki në fund të vitit 2021 dhe në Poloni dhe Rumani në vitin 2022.

■ Pas tkurrjes me rreth 0.7% në vitin 2020, ekonomia turke mund të rritet me 2% në vitin 2021 dhe 4% në vitin 2022. Pa reforma strukturore, shumica e shtrëngimit monetar të zbatuar në vitin 2020 mund të rikthehet në 2021, për të nxitur huadhënien dhe rritjen. Kjo strategji nuk është e qëndrueshme dhe mund të ushtrojë përsëri presion mbi llogarinë rrjedhëse, monedhën dhe normat.

Në vitin 2020, PBB-ja ra në të gjitha vendet e EQL-së, me një tkurrje që varionte nga 0.7% në Turqi, deri në pothuajse 4% në Rusi dhe në rreth 5% në BE-EQL dhe Ballkanin Perëndimor. Kriza shëndetësore e shkaktuar nga pandemia COVID-19 çoi në një rënie më të thellë në tremujorin e dytë të vitit 2020 sesa ajo që ndodhi gjatë krizës financiare globale.

Ekonomitë që janë më të varura nga kërkesa e brendshme dhe që përfituan nga mbështetja në kohë e qeverisë, ishin më elastike se ekonomitë e vogla dhe të hapura në Europën Qendrore. Rimëkëmbja në tremujorin e tretë ishte proporcionale me rënien në tremujorin e dytë, por jo e plotë. PBB-ja mund të ulet përsëri në tremujorin e katërt të vitit 2020 për shkak të bllokimeve të vendosura në sajë të valës së dytë të pandemisë COVID-19, si brenda vendit ashtu edhe nga partnerët më të mëdhenj ekonomikë europianë të EQL-së.

Kështu, Çekia, Sllovenia, Sllovakia, Hungaria dhe Polonia ka të ngjarë të vuajnë më tepër sesa Rumania, Rusia ose Serbia. Rregullimi i mprehtë i kredisë në Turqi, teksa vendi po përpiqet të merret edhe me një krizë tjetër të bilancit të pagesave, mund të çojë në një rënie të PBB-së në tremujorin e katërt të vitit 2020, edhe pse kufizimet anti-pandemike nuk janë forcuar aq shumë sa në Europën Qendrore.

Rimëkëmbja e vitit 2021 ka të ngjarë të jetë e paplotë në të gjitha vendet e EQL-së, përveç Serbisë dhe Turqisë. E para do të përfitojë nga shpenzimet e mëdha publike dhe e dyta, nga rritja e mundshme e rajonit. Nga ana tjetër, ekonomitë çeke dhe kroate ka të ngjarë të kthehen në nivelin e tyre para-pandemisë të aktivitetit, vetëm në vitin 2023, pasi rimëkëmbja e sektorit të turizmit mund të kërkojë më tepër kohë.

BE-EQL mund të rriten me rreth 3.5%, në një vijë me Ballkanin Perëndimor, ndërsa ekonomia ruse dhe ajo turke do të rriten me 2% (Grafiku 2). Uni Credit ka identifikuar pesë arsye kryesore pse një rimëkëmbje e plotë nga rënia e vitit 2020, do të shtyhet për në vitin 2022, në pjesën më të madhe të vendeve të EQL-së:

1. Një fillim i dobët i vitit. Pas një rritjeje të vogël ose negative në vitin 2021, aktiviteti ekonomik mund të mbetet i dobët në tremujorin e parë 2021, nëse kufizimet vazhdojnë gjatë gjithë dimrit. Vendet, qeveritë e të cilave reaguan në mënyrë të pavendosur në tremujorin e katërt 2021 (Bullgaria, Rumania, Rusia dhe Serbia) mund t’i forcojnë kufizimet në tremujorin e parë 2021, duke çuar në një rënie të PBB-së gjatë dimrit.
2. Mbështetje më e ulët fiskale dhe monetare sesa në vitin 2020. Ne presim që deficitet buxhetore të bien në të gjitha vendet e EQL-së, përveçse në Bullgari, ku mbështetja antikrizë ka qenë e kufizuar deri tani. Sidoqoftë, nuk presim që mungesat e buxhetit të EQL-së të ngushtohen në përputhje me planet zyrtare, sepse qeveritë po nënvlerësojnë rreziqet ekonomike nga vala e dytë e pandemisë. Disa nga skemat më të suksesshme të mbështetjes të prezantuara në vitin 2020 mund të zgjerohen edhe më tej, si ato që mbështesin të papunët dhe punën me kohë të pjesshme. Taksat e shtyra mund të mblidhen vetëm në vitin 2021 dhe garancitë qeveritare do të mbeten të disponueshme për huamarrësit e korporatave.
3. Kushtet më të dobëta të tregut të punës dhe ndikimi i tyre negativ në shpenzimet e konsumatorit. Kufizimet e gjata ka të ngjarë të ndikojnë më tej në punësim, veçanërisht në prodhim. Për më tepër, negociatat për pagat do të ndodhin kryesisht në tremujorin e parë 2021, kur kufizimet dhe kërkesa e dobët e huaj mund të çojnë në rritje shumë më të ulët të pagave sesa në vitet e mëparshme. Tashmë ka pasur një reduktim të dukshëm në planet e familjeve për të bërë blerje të mëdha, dhe ne presim sa më shpejt një rimëkëmbje në investimet e familjeve në vitin 2021.
4. Kompanitë gjithashtu mund të shtyjnë investimet, pavarësisht mbështetjes së konsiderueshme të kredive dhe taksave nga qeveritë. Ndërsa kompanitë e mëdha mund të eksplorojnë mundësitë për të zgjeruar pjesën e tyre të tregut, ose për të rritur produktivitetin, NVM-të janë më pak të afta për të shpenzuar. Me fillimin e krizës COVID-19, ato u gjendën në një pozicion shumë më të dobët sesa homologët e tyre në Eurozonë, dhe huatë preferenciale të dhëna në vitin 2020 e rritën raportin e borxhit ndaj kapitalit në një pikë ku, huamarrja shtesë do të ishte e vështirë. Disa qeveri të EQL-së po mendojnë për të shpërndarë grante për NVM-të, për t’i ndihmuar ato të përballojnë një ulje të zgjatur të kërkesës. Sidoqoftë, shumë NVM mund të përdorin grante për të shlyer disa nga borxhet e tyre para se të kryejnë investime të reja. Përveç investimeve produktive, ndërtimi ka të ngjarë të vuajë edhe nga mungesa e porosive, të paktën deri në mes të vitit 2021. Më të prekurit do të jenë strehimi dhe zyrat.
5. Parashikimi për kërkesën e jashtme mbetet i pasigurt, veçanërisht kur bëhet fjalë për eksportet e makinave, turizmin dhe Brexit. Përmbajtja e lartë e importeve në eksporte dhe kërkesa e mbytur e brendshme mund të kompensojnë kontributin e pavlefshëm nga eksportet në PBB në tremujorin e parë 2021. Duke filluar në tremujorin e dytë 2021, eksportet mund të rriten në të gjithë EQL-në, nëse rritja përhapet në Eurozonë dhe globalisht.