Joe Biden tenton të bëjë riparimin më të madh të ekonomisë së Amerikës në dekada. Ai po përdor politikën industriale për të krijuar vende pune, për të ulur emetimet dhe për të nxitur prodhimin, shkruan The Economist
Në një ditë me borë në janar, Joe Biden shkoi të vizitonte qytetin e Pittsburgh-ut për të folur mbi planet e tij mbi përmirësimin e infrastrukturës në Amerikë. Vetëm disa orë para se të mbërrinte, një urë u shemb në qytet.
Pesë makina dhe një autobus ranë në luginën poshtë urës. Fatmirësisht, askush nuk vdiq.
Më 20 tetor, Biden u rikthye në vendin e aksidentit. Rindërtimi do të zgjaste të paktën dy vjet. Por falë një investimi prej 1.2 trilionë dollarësh në infrastrukturë që ai e nënshkroi në ligj, zoti Biden mburret se ura do të rindërtohet deri në Krishtlindje.
“Për një kohë të gjatë, ne kemi diskutuar mbi ndërtimin e ekonomisë më të mirë në botë”, tha ai. “Nuk e bëmë, por më në fund po ia dalim. Po e realizojmë”.
Me siguri, kjo pikëpamje nuk mbështetet nga publiku. Ndërsa zgjedhjet e ndërmjetme po afrohen, perceptimet negative mbi ekonominë, mund të jenë faktori vendimtar që do të zhvendosë kontrollin e Kongresit nga duart e demokratëve, në ato të republikanëve.
Sondazhet e njëpasnjëshme tregojnë se gjendja e ekonomisë është shqetësimi numër një i votuesve. Rritja e fundit e inflacionit, ose “Bidenflation”, siç e kanë quajtur disa republikanë, nuk tregon asnjë shenjë se po ulet (shih grafikun). Ndërkohë, pjesa më e madhe e axhendës së zotit Biden është lënë mënjanë: premtimet për klasa parashkollore në të gjithë vendin, subvencione më të mëdha për familjet dhe ndreqja e sigurimit shëndetësor, janë bllokuar në Kongres.
Prandaj, është e lehtë të dilet në përfundimin se, në frontin ekonomik, 20 muajt e parë të zotit Biden në Shtëpinë e Bardhë, në këndvështrimin më optimist, kanë qenë një mundësi e humbur dhe në këndvështrimin më pesimist, kanë qenë dështim.
Megjithatë, Biden ka sjellë ndryshime nëpërmjet tre legjislacioneve të mëdha: ligjin e infrastrukturës prej 1.2 trilionë dollarësh, një akt ligjor mbi gjysmëpërçuesit prej 280 miliardë dollarësh dhe një paketë shpenzimesh klimatike prej 390 miliardë dollarësh.
Të tria janë përshtatur si fatura shpenzimesh, sepse ndarja e hidhur partiake, e bën pothuajse të pamundur miratimin e ndonjë mase konkrete në Kongres. Ama, qëllimi i tyre është gjithëpërfshirës: të nxisin prodhimin amerikan, të ndihmojnë klasën e mesme dhe ta bëjnë ekonominë më të gjelbër. Për të arritur këto qëllime, ligjet synojnë të rimodelojnë mënyrën e rritjes ekonomike të Amerikës, duke i dhënë shtetit rol vendimtar në tërheqjen e investimeve në vend dhe menaxhimin e tregtisë jashtë vendit.
Në mënyrë të pashmangshme, ky model është quajtur “Bidenomics”. Për dekada, politikanët dhe shefat amerikanë kanë qenë shumë skeptikë për ndërhyrjen e shtetit në ekonomi. Ata besonin se politika industriale ishte joefikase dhe vetëshkatërruese.
Amerika ishte apostulli kryesor i globalizimit, duke kërkuar të ulte tarifat dhe t’u jepte bizneseve të saj qasje të papenguar në mbarë botën. Donald Trump e hodhi poshtë këtë pikëpamje, duke përbuzur tregtinë e lirë dhe duke u zotuar të ringjallte prodhimin vendas amerikan. Por politikat e tij shpesh ishin gjysmake dhe administrata ishte tejet kaotike.
Prandaj, nën drejtimin e zotit Biden, ky ndryshim ka hyrë plotësisht në fuqi (shih grafikun 2). Debati brenda qarqeve qeveritare nuk ka të bëjë më me çështjen nëse duhet ndjekur apo jo politika industriale, por si duhet bërë ajo më efektive.
Në të njëjtën mënyrë, administrata nuk kërkon të ringjallë globalizimin e shfrenuar, por ajo dëshiron të izolojë rivalët dhe të rindërtojë lidhjet tregtare me aleatët.
Axhenda ambicioze
Kjo është një axhendë mjaft ambicioze, që rivalizon atë të çdo presidenti në dekadat e fundit. Nëse del me sukses, do ta ndryshojë Amerikën në mënyrë drastike, megjithëse ka shumë gracka të mundshme. Në çdo rast, ajo nuk ka gjasa t’i ndihmojë demokratët në zgjedhjet e ndërmjetme; sepse inflacioni është një peshë shumë e rëndë.
Shtëpia e Bardhë është përpjekur t’i shmangë ankesat për inflacionin e madh, duke vënë në dukje se është një dukuri globale dhe se, gjithsesi, është detyrë e Bankës Qendrore që ta frenojë atë. Kjo është e vërtetë, ama nuk duhet shpërfillur roli që ka luajtur zoti Biden në nxitjen e inflacionit.
Në korrik, ekonomistët e Rezervës Federale vlerësuan se politika fiskale kishte shtuar rreth 2.5 pikë përqindje në normën vjetore të inflacionit në Amerikë. Pra, gati gjysma e inflacionit “shtesë” të Amerikës, në krahasim me normën para pandemisë, është shkaktuar nga vetë qeveria.
Zoti Biden nuk është i vetmi shkaktar. Donald Trump nënshkroi një ligj me vlerë më shumë se 3 trilionë dollarë në vitin 2020, në formë ndihmash financiare gjatë pandemisë. Kontributi i zotit Biden në inflacion, ishte Plani Amerikan i Shpëtimit (ARP) prej 1.9 trilionë dollarësh, i miratuar në mars 2021, i cili përfshinte ndihma për familjet, përfitime më bujare për të papunët dhe financime për qeveritë shtetërore.
Por stimuli ekonomik i zotit Trump erdhi në një kohë kur Amerika po vuante nga ekuivalenti ekonomik i një ataku kardiak, ndërsa stimuli i zotit Biden, erdhi në kohën e një rimëkëmbjeje të shëndetshme. Ai injektoi aq shumë para në ekonomi (një deficit prej më shumë se 10% e PBB-së për të dytin vit radhazi), sa që kërkesa për mallra u rrit masivisht dhe bashkë me të, edhe inflacioni.
Këshilltarët e zotit Biden argumentojnë se inflacioni i madh mund të interpretohet më mirë si një rimëkëmbje e madhe e vendeve të punës. Shifrat janë me të vërtetë mbresëlënëse: Amerika ka kaluar nga një normë papunësie prej 15% në mesin e vitit 2020, në vetëm 3.5% tani, duke arritur nivelin më të ulët në 50 vjet. Megjithatë, është i gabuar mendimi se ishte i nevojshëm stimuli financiar i zotit Biden, për ta arritur këtë.
Rimëkëmbja në tregun e punës po ndodhte, ndërkohë që ai po merrte detyrën, duke pasqyruar përmirësimet ekonomike edhe në vendet e tjera, teksa ata lanë pas Covid-19. Tregu amerikan i punës është jashtëzakonisht i ngushtë: ai ka afërsisht dy vende pune për çdo person të papunë. Ky çekuilibër, më i keqi në dekada, është dëshmi se stimuli i zotit Biden ndihmoi në “mbinxehjen” e ekonomisë.
Edhe miratimi i projektligjit ARP, ishte një fitore me kosto të mëdha. Ndërsa inflacioni u rrit, entuziazmi për angazhime të reja shpenzimesh u zbeh. Joe Manchin, senator demokrat nga Virxhinia Perëndimore, e kundërshtoi shumicën e politikave sociale të zotit Biden, nga kujdesi ditor për fëmijët i financuar nga qeveria, deri te kreditë më të mëdha tatimore për familjet me fëmijë.
Projektligji i zotit Biden “Ndërto përsëri më mirë”, i cili dikur kishte një çmim prej 3.5 trilionë dollarësh, u zvogëlua në më pak se 1 trilion dollarë dhe u riemërua Akti i Reduktimit të Inflacionit (IRA), megjithëse mbi gjysma e parave, ishin për investime të lidhura me klimën.
Në total, tre projektligjet e “Bidenomics” (infrastruktura; gjysmëpërçuesit dhe klima) përbëjnë rreth 1.7 trilionë dollarë investime gjatë dekadës së ardhshme. Kjo nuk është ndonjë gjë e madhe për ekonominë gjigante të Amerikës: në bazë vjetore, ato përfaqësojnë më pak se 1% të PBB-së.
Përpjekje të shumëfishta
Por portofoli publik është diçka e fuqishme. Ai ka kapacitet unik për të katalizuar investimet private. Marrim si shembull shpenzimet që u janë kushtuar gjysmëpërçuesve. Rreth 39 miliardë dollarë do të shkojnë për stimuj të tillë, si kreditë tatimore për strukturat e reja prodhuese.
Subvencionet tashmë kanë shkaktuar një bum investimesh. Intel synon të shpenzojë 100 miliardë dollarë në Ohio dhe Micron 100 miliardë dollarë në Nju Jork, ndërsa firma të tjera si Qualcomm dhe Wolfspeed, po hapin gjithashtu portofolin e tyre.
Shpenzimet e ardhshme në energjinë e pastër, ka të ngjarë të rriten. Në total, duke përfshirë tre projektligjet e mëdha, Amerika tani ka një buxhet klimatik prej rreth 500 miliardë dollarësh. “Së bashku, këto projektligje i japin qeverisë federale një sërë mjetesh”, tha John Podesta, operatori demokrat që menaxhon fondet e klimës.
Disa shpenzime do të ofrojnë stimuj për prodhimin e baterive të litiumit, objekteve të kapjes së karbonit dhe më shumë. Megjithatë, më tërheqëse është pjesa që do të shkojë në kërkim dhe zhvillim.
Edhe ata që janë skeptikë për kapacitetin e Amerikës për të zbatuar një politikë të suksesshme industriale, janë më optimistë për rolin e qeverisë në mbështetjen e inovacionit. Në fund të fundit, Agjencia e Projekteve të Kërkimit të Avancuar (DARPA), një krah i Pentagonit, ka një histori të suksesshme në këtë drejtim, pasi ka ndihmuar në zhvillimin e teknologjive të kudondodhura, si GPS dhe interneti.
“Bidenomics” mund të shihet si një përpjekje për të imituar qasjen e agjencisë DARPA në fusha të tjera përveç mbrojtjes, veçanërisht në energjinë e pastër. Administrata Biden ka dyfishuar fondet për kërkime, ka krijuar institucione për të treguar se si funksionojnë teknologjitë e reja dhe ka filluar të shfrytëzojë fuqinë e prokurimit për të rritur kërkesën për to. Shkurtimisht, ajo po punon për të nxitur inovacionin.
Subvencionet dhe stimujt e ndryshëm do të jenë thelbësore për t’i bërë bizneset dhe konsumatorët amerikanë të zgjedhin burime më të pastra energjie. Përpara se IRA dhe ligji i infrastrukturës të hynin në fuqi, emetimet e gazrave serë të Amerikës, pritej të binin me 30% nga niveli i vitit 2005, deri në vitin 2030. Tani, vlerësimet e Departamentit të Energjisë dhe studiues të pavarur, pajtohen se ato do të bien me rreth 40%. Diferenca është e barabartë me rreth dy vjet emetime nga Britania.
Nëse demokratët (dhe ekonomistët) do të realizonin dëshirat e tyre, Amerika do të kishte imponuar një lloj çmimi për karbonin, një mënyrë shumë më efikase për të arritur të njëjtin qëllim.
Por ata kanë dështuar vazhdimisht për të miratuar një masë të tillë në Kongres, madje edhe paguan një çmim elektoral për përpjekjen, pasi republikanët i përshkruan ato si pengesa ndaj rritjes. Shpenzimet e shumta për energjinë e pastër janë një alternativë më e pëlqyer politikisht.
Dy shtetet amerikane që po shtojnë më shumë vende pune që kanë lidhje me energjinë e pastër, janë shtete me peshë politike. Njëri është Miçigan, një fushë betejë elektorale shumëvjeçare; tjetri është Teksas, një bastion republikan që demokratët ëndërrojnë ta kthejnë në një “shtet blu”.
Në të njëjtën mënyrë, politika industriale e “Bidenomics” mund të shihet si një mënyrë për të kundërshtuar erozionin prej dekadash të vendeve të punës të paguara mirë, që ka qenë burim shqetësimi për demokratët në veçanti.
Që prodhuesit të marrin kredi tatimore të plota, ata duhet t’i paguajnë mirë punëtorët dhe të ofrojnë programe praktike. IRA, për shembull, kërkon që praktikantët të bëjnë të paktën 15% të punës në kantieret e ndërtimit që projekti financon deri në vitin 2024.
Demokratët besojnë se këto kërkesa do të ndihmojnë në shtimin e punëtorëve të kualifikuar dhe në rritjen e ofertës së punëve me paga të larta. Edhe nëse ndryshimi është vetëm margjinal, disa investime të profilit të lartë u ofrojnë votuesve një fije shprese.
Ohio po ndërton fabrika të baterive të automjeteve elektrike; në Virxhinian Perëndimore po hapen ferma me erë dhe në Pensilvani, po ndërtohen fabrika prodhuese të robotikës.
“Bidenomics” nuk ndalet në kufijtë e Amerikës. Shtëpia e Bardhë ka punuar gjithashtu për të përmirësuar kushtet e tregtisë së Amerikës me botën. Nevojitet një ekuilibër i ndërlikuar për ta arritur këtë. Nga njëra anë, presidenti është përpjekur të riparojë marrëdhëniet me aleatët që u shpërfillën, ose u dëmtuan, nga zoti Trump.
Nga ana tjetër, shumë nga politikat e Biden janë një version më i zbutur i politikës “America First” e Trump. Ai ka forcuar angazhimet “buy American” në rregullat federale të prokurimit. Dhe disa nga kreditë tatimore të ofruara në bazë të politikës së re industriale, do të jenë të disponueshme vetëm për kompanitë që plotësojnë kushtet për përmbajtjen dhe prodhimin vendas.
Nga ana tjetër, administrata Biden po krijon mënyra për të bashkëpunuar me aleatët, pa marrëveshje tregtare. Me Europën, nisi një Këshill për Tregtinë dhe Teknologjinë (TTC), një forum për të siguruar që Perëndimi të ndjekë një qasje të qëndrueshme në rivalitetin teknologjik me Kinën.
Në Azi, krijoi Kornizën Ekonomike Indo-Paqësore, një forum për të nxitur bashkëpunimin për çdo gjë, nga kontrollet kufitare, te dekarbonizimi, duke përjashtuar Kinën nga ky bashkëpunim. Katherine Tai, përfaqësuesja e tregtisë e Shteteve të Bashkuara, këmbëngul se këto nisma do të sjellin përfitime konkrete.
“Ne po i modelojmë ato si platforma që mund të evoluojnë, ndërsa situata ekonomike globale po evoluon”, thotë ajo.
Administrata Biden flet për “mbrojtjen e miqve”, një dëshirë për të forcuar tregtinë me aleatët dhe për ta larguar atë nga kundërshtarët. Megjithatë, partnerët tregtarë të Amerikës, janë ankuar se theksi është vënë më tepër te forcimi, sesa te miqësia.
Kompanitë e tyre nuk kanë zgjidhje tjetër veçse të investojnë në objektet e prodhimit në Amerikë, nëse duan një pjesë të subvencioneve të saj. Diplomatët europianë kanë treguar se synojnë t’i shprehin këto ankesa në takimin e ardhshëm ministror në dhjetor. Nëse kjo dështon, ata mund të bëjnë një ankesë zyrtare në Organizatën Botërore të Tregtisë.
Që të funksionojë më mirë miqësia me aleatët, Shtëpia e Bardhë duhet t’i bëjë rregullat e saj “buy American” më elastike. Ajo ka ndryshuar kërkesat e përmbajtjes së brendshme për automjetet elektrike, për të përfshirë pjesë këmbimi të prodhuara në Kanada dhe Meksikë, megjithëse jo vende të tjera me të cilat Amerika ka marrëveshje të tregtisë së lirë.
Një mënyrë për të ulur ankesat do të ishte që Amerika të zgjeronte bisedimet e tregtisë së lirë me Bashkimin Europian dhe aleatët aziatikë, megjithëse administrata Biden, deri tani, ka treguar pak interes për këtë. Zonja Tai nuk kërkon ndjesë për përqendrimin e zotit Biden në investimet në vend. Por ajo është gjithashtu optimiste se Amerika dhe aleatët mund të punojnë së bashku për të forcuar zinxhirët e tyre të furnizimit.
Zoti Biden duket se ka pasur njëfarë suksesi në shkrirjen e objektivave të sigurisë dhe atyre ekonomike, veçanërisht në lidhje me Kinën. Kina e ka bërë këtë më të lehtë për Amerikën në dy mënyra: mbështetja e saj për luftën e Rusisë ndaj Ukrainës ka thelluar mosbesimin në Europë dhe politika “zero-covid” ka tronditur besimin e bizneseve globalisht. Kjo i ka mundësuar administratës Biden që të shtrëngojë rregullat për transferimin e teknologjisë.
Kontrollet e fundit të eksportit, të shpallura më 7 tetor, ndalojnë këdo me nënshtetësi ose rezidencë amerikane, që të mbështesë zhvillimin e çipave të avancuar në Kinë, një masë e rëndësishme që mund të pengojë firmat kryesore gjysmëpërçuese të Kinës. Ndikimi në ekonominë kineze ka të ngjarë të jetë më i madh se ai i luftës tregtare të zotit Trump.
Deri tani, Amerika duket se ka miratimin e aleatëve, duke përfshirë Holandën dhe Japoninë, dy vendet që prodhojnë pajisjet më të sofistikuara për çipat. Pjesërisht, kjo është për shkak se ata thjesht nuk duan të përfundojnë në anën e gabuar të ligjeve amerikane. Por mungesa e fërkimeve me aleatët nxjerr në pah edhe diçka tjetër: se administrata e Biden po punon mirë me miqtë e saj, aty ku ka më shumë rëndësi.
“Bidenomics” mbështetet në besimin se një shtet më ndërhyrës, mund të arrijë rezultate konkrete ekonomike, si brenda, ashtu edhe jashtë vendit. Kjo ishte e dukshme në paketën gjigante të stimulit në fillim të presidencës së zotit Biden, e cila reflekton dëshirën e administratës për politikën industriale dhe përpjekjet e saj për të rishikuar linjat e tregtisë ndërkombëtare.
Megjithëse ndarjet partiake kanë eliminuar shumicën e politikave sociale të modelit “Bidenomics”, ajo ka shënuar arritje të mëdha në rindërtimin e industrisë vendase dhe të tregtisë globale.
Megjithatë, ka shumë arsye për të menduar se “Bidenomics” mund të shkojë keq. Pavarësisht sukseseve të DARPA-s, historia amerikane e kohëve të fundit, është e mbushur me shembuj të nismave industriale të mbështetura nga shteti që nuk kanë shkuar mirë, që nga Solyndra, një kompani me energji diellore e mbështetur nga qeveria, që u mbyll, deri te subvencionet e mëdha tatimore që nuk arritën të siguronin një investim të madh në Wisconsin.
Kompanitë elektronike po shpenzojnë shuma rekord për lobime, çka është një shenjë e keqe. Dhe nuk do të jetë e lehtë të binden aleatët se Amerika mund të subvencionojë industritë vendase dhe të mbetet një fuqi tregtare e hapur dhe e drejtë.
Burokratët sipërmarrës
Përpjekja për të realizuar kaq shumë gjëra në të njëjtën kohë, do të jetë gjithashtu një sfidë e madhe praktike për qeverinë. Ndërkohë, rrjeti në rritje i stimujve të brendshëm, mund të shkaktojë luftë globale të subvencioneve të kota dhe joefikase.
Politika do ta bëjë situatën edhe më të ndërlikuar. Nëse të dyja Dhomat e Kongresit bien nën kontrollin e republikanëve në zgjedhjet e ndërmjetme, përparimi i “Bidenomics” mund të ngadalësohet deri në zvarritje.
Rreth 200 miliardë dollarë financime për kërkim dhe zhvillim, duhet të miratohen si pjesë e procesit të buxhetit vjetor. Dhe komitetet e udhëhequra nga republikanët, do të fillojnë të hetojnë çdo para që është shpenzuar keq, sipas tre akteve ligjore të zotit Biden.
Por “Bidenomics” gjithashtu mund të tejkalojë pritshmëritë. Politika e saj industriale nuk është aq e ashpër: ajo synon thjesht të krijojë stimuj për firma në industri të caktuara, dhe jo të zgjedhë fituesit e botës së korporatave.
Siç thotë një zyrtar i administratës, Shtëpia e Bardhë është plot me “gjeneralë ngurrues”, të kujdesshëm ndaj grackave të ndërhyrjes së qeverisë, por të bindur se kjo është mënyra më e mirë për të ecur përpara. Fakti që ata i qasen politikës industriale me një skepticizëm të shëndetshëm dhe jo me një entuziazëm të shfrenuar, mund të ndihmojë që programet të jenë të modeluara më mirë.
Ka një shkallë të mbështetjes dypartiake për ligjet e infrastrukturës dhe gjysmëpërçuesve, si dhe për një qëndrim të ashpër kundër Kinës, gjë që duhet t’u japë politikave më shumë peshë dhe qëndrueshmëri. Dhe më e rëndësishmja për pjesën tjetër të botës, të gjitha shpenzimet e reja për energjinë e rinovueshme dhe automjetet elektrike, ka të ngjarë ta bëjnë rritjen e Amerikës më ekologjike.
Në ditët e fundit para zgjedhjeve të ndërmjetme, shumica e demokratëve në pushtet do të përqendrohen tek inflacioni. Por efektet e “Bidenomics” ka të ngjarë të jenë më afatgjata. Në lojë është vetë natyra e modelit ekonomik të Amerikës. /monitor.al/
