Mekanizmi i korrigjimit të kufijve të karbonit (CBAM) i miratuar rishtazi nga Bashkimi Evropian ka të ngjarë të testojë vendet e Ballkanit Perëndimor që kërkojnë anëtarësim në bllok.
Kjo pasi, atyre do t’u kërkohet të përafrohen me acquis (diçka për të cilën është rënë dakord) të BE-së.
Vitin e kaluar, unioni ra dakord të zbatojë taksën e parë në botë për importet e mallrave me intensitet karboni, si një mënyrë për të nxitur partnerët e saj tregtarë që të kenë politika më të forta klimatike dhe për të mbrojtur industritë e saj.
Masa do të fillojë të “vilet” nga viti 2026 dhe do të përfshijë importet e energjisë me intensitet karboni.
E, kjo e fundit mund të sjellë edhe një taksë tepër të madhe për energjinë elektrike të Ballkanit Perëndimor që hyn në BE.
Të paktën kështu shkruan “Euractiv” në raportin special për tranzicionin e energjisë së gjelbër të Ballkanit Perëndimor.
“Ky ishte një moment i mirë zgjimi për rajonin”, tha Pippa Gallop, këshilltare për energjinë e Evropës Juglindore nga OJQ-ja “CEE Bankwatch”.
Ajo duke folur në një panel diskutimi tha se e gjitha varet nga shtetet, se sa shpejt duan ta avancojnë anëtarësimin e tyre në BE, sa shpejt duan të ecin me gjithë tranzicionin energjetik.
Vendet e Ballkanit Perëndimor tani përballen me tre opsione.
Si fillim, ata nuk mund të bëjnë asgjë dhe të përballen me taksat CBAM nga viti 2026.
Së dyti të prezantojnë çmimin e karbonit për ta përputhur me politikën klimatike të BE-së dhe së treti ta shmangin atë ose të përfitojnë nga një përjashtim në legjislacion – për t’i dhënë hapësirë frymëmarrjes deri në vitin 2030.
“Asnjë prej tyre nuk është zgjedhje shumë e lehtë dhe të gjitha kërkojnë shumë më tepër veprim dhe më shumë vëmendje ndaj kësaj teme”, tha Gallop.
Mos futja e një tregu karboni do të nënkuptojë se të ardhurat që mund të bëhen nga qeveria dhe të riinvestuara në energjinë e rinovueshme, të prodhuar në vend, do të shkojnë në BE në vend të kësaj.
Kështu shpjegoi, Peter Pozsgai, një ekspert i qeverisjes në Sekretariatin e Komunitetit të Energjisë, i cili punon me vendet e Ballkanit Perëndimor në tranzicionin e gjelbër.
Çmimi i karbonit mund të ndihmojë gjithashtu në krijimin e financimit për tranzicionin.
Sipas CEE “Bankwatch”, nëse vendet e Ballkanit Perëndimor do të vendosnin çmimin e karbonit me 50 € për ton – dukshëm më pak se çmimi aktual – ata do të mbledhin rreth 2.8 miliardë euro në vit.
Ndërkohë, zgjedhja e boshllëkut të bashkimit të sistemit të energjisë elektrike me atë të BE-së për të shmangur taksat CBAM kërkon që një vend të regjistrohet për të respektuar ligjin mjedisor dhe të konkurrencës të BE-së në sektorin e energjisë elektrike dhe të krijojë një skemë të tregtimit të emetimeve deri në vitin 2030.
Ky përjashtim ekziston pasi nuk ka asnjë zgjidhje teknike për të gjurmuar se nga vjen energjia elektrike.
Ndikimi i CBAM do të ndryshojë në vende të ndryshme
Në total, Ballkani Perëndimor eksportoi 25 teravat energji në BE midis 2018 dhe 2020, që është e barabartë me 8% të gjenerimit total me qymyr në rajon, sipas Bankwatch.
Për shkak të çmimeve artificialisht të ulëta në Ballkanin Perëndimor, eksportimi i energjisë në tregun e BE-së sjell fitime më të larta për kompanitë.
Ndikimi i CBAM do të ndryshojë midis vendeve të Ballkanit, të cilat kanë nivele të ndryshme të eksporteve të energjisë në Evropë dhe progres në politikat klimatike: si vendosja e një çmimi për emetimet e karbonit dhe heqja graduale e qymyrit.
Maqedonia e Veriut është një importues neto i energjisë elektrike dhe midis viteve 2011 dhe 2020, ka eksportuar 38% të pjesës mesatare vjetore të energjisë elektrike në BE.
Vendi është zotuar të mbyllë termocentralet e tij të qymyrit deri në vitin 2027, që do të thotë se do të ndikohet vetëm për një kohë të shkurtër nga CBAM nëse ndërprerja është e suksesshme.
Ndërkohë, në vitet e fundit, eksportet e Malit të Zi drejt BE-së u rritën kryesisht kur një kabllo nënujore drejt Italisë hyri në punë.
Në vitin 2020, vendi eksportoi më shumë se 1 mijë e 600 gigavat energji elektrike, që është e barabartë me më shumë se 50% të të gjithë prodhimit të tij.
Vendi është përpjekur të krijojë një treg karboni, por në gjendjen e tij aktuale, nuk do të mjaftonte për të shmangur CBAM.
Krahas kësaj, rreth 40% e prodhimit të energjisë në Mal të Zi vjen nga uzina e qymyrit në Pljevlja, e cila funksionon në mënyrë të paligjshme.
Bosnja dhe Hercegovina ka të ngjarë të jetë shumë e prekur, me rreth 20% të prodhimit të saj total të energjisë elektrike të eksportuar në BE, bazuar në shifrat 2011-2020.
Në vitin 2020, 70% e prodhimit të energjisë në vend është nga qymyri, i cili do të tërhiqte një taksë të madhe.
Prodhimi i energjisë i Serbisë gjithashtu varet shumë nga qymyri, por ka eksporte të kufizuara në BE, kështu që nuk ka gjasa të goditet masivisht.
Në vitin 2020, prodhimi i energjisë në Kosovë pothuajse tërësisht erdhi nga qymyri, por për shkak të lidhjeve minimale me BE-në, nuk do të ketë asnjë ndikim për momentin.
Shqipëria gjithashtu nuk ka gjasa të shohë një ndikim të madh pasi vendi eksportoi 7% të gjenerimit të tij total midis 2011 dhe 2020 dhe asnjë nga këto nuk erdhi nga qymyri.
Megjithatë, do të zbatohej nëse vendi ndërton një termocentral me gaz siç është planifikuar.
Përgjigja ndaj CBAM-it vendos të ardhmen gjeopolitike të Ballkanit
Sipas ligjvënëses gjermane Delara Burkhardt, mënyra se si Ballkani Perëndimor i përgjigjet taksës dhe progresit me legjislacionin e tyre për klimën ndikon gjithashtu në të ardhmen e tyre gjeopolitike.
“Rruga e tranzicionit të gjelbër është rruga drejt BE-së, dhe rruga jo drejt tranzicionit të gjelbër është në një kontekst tjetër gjeopolitik, po shkon drejt Kinës dhe Rusisë”, shpjegoi ajo në diskutimin e panelit.
Por BE-ja gjithashtu ka një rol. Unioni duhet ta bëjë tranzicionin e gjelbër një pjesë thelbësore të politikës së tij të fqinjësisë. /Albanianpost.com/
