Kohët e fundit, ekspert të marrëdhënieve ndërkombëtare si Patrick Porter, Graham Allison, Thomas Wright, Robert Kagan, Rebecca Lissner, Mira Rapp-Hooper dhe një numër i madh i të tjerëve janë kapur në një diskutim të gjallë rreth rendit botëror.
Në përgjithësi, bota e vitit 2025 do të jetë një botë “multipolare”. Rendi i sotëm nuk është liberal (një numër i aktorëve kryesorë kundërshtojnë idealet liberale), dhe as në 2025 nuk do të jetë liberal.
Shtetet e Bashkuara do të vazhdojnë të jenë aktori më i rëndësishëm në planet, sepse asnjë vend tjetër nuk do të ketë të njëjtin kombinim të ndikimit ekonomik, sofistikimit teknologjik, fuqisë ushtarake, sigurisë territoriale dhe demografisë së favorshme. Por margjina e superioritetit do të jetë më e vogël sesa ka qenë, dhe vendi do të përballet me probleme fiskale afatgjate dhe ndarje të thella politike.
Kina do të jetë fuqia e 2-të në botë (dhe do të kalojë Shtetet e Bashkuara në disa dimensione), e ndjekur nga një numër i lojtarëve të tjerë të mëdhenj (Gjermania, Japonia, India, Rusia, etj), të gjitha ato dukshëm më të dobëta sesa dy shtetet kryesore.
Në këtë sistem, Shtetet e Bashkuara do të duhet të jenë më selektive në marrjen e angazhimeve dhe përdorimin e fuqisë së saj jashtë vendit. Ajo nuk do të kthehet në izolacionizëm, por dëshira e ‘paepur’ për ta drejtura rendin botëror, e cila karakterizoi epokën unipolare, në fakt po venitet shumë përpara se Donald Trump të bëhej president i SHBA. Ajo kohë nuk do të kthehet, pa marrë parasysh sa shumë neokonservatorët nostalgjikë përpiqen ta shpëtojnë.
Siç është tashmë e qartë, politika e jashtme dhe e mbrojtjes e SHBA do të fokusohet kryesisht në luftën kundër Kinës. Përveç përpjekjes për të ngadalësuar përpjekjet e Kinës për të fituar një avantazh në një numër të teknologjive në zhvillim, Shtetet e Bashkuara gjithashtu do të përpiqen të parandalojnë Pekinin që të krijojë një pozitë dominuese në Azi.
Në praktikë, kjo do të thotë ruajtjen, thellimin dhe, nëse është e mundur, zgjerimin e lidhjeve të aleancës amerikane, madje edhe kur Kina përpiqet të shtyjë Shtetet e Bashkuara jashtë dhe të sjellë fqinjët e saj në sferën e saj të ndikimit. Mbajtja e pozitës së Shteteve të Bashkuara në Azi nuk do të jetë e lehtë, sepse distancat janë të mëdha, aleatët aziatikë të Amerikës duan të ruajnë lidhjet e tyre të tanishme ekonomike me Kinën dhe disa prej atyre aleatëve nuk e duan shumë njëra-tjetrën.
Mbajtja e këtij koalicioni bashkë do të kërkojë diplomacinë e shkathët të SHBA, e cila ka qenë në mungesë kohëve të fundit dhe suksesi nuk është aspak i sigurt. Por as dështimi nuk është i sigurt, sepse Kina do të përballet me problemet e saj të akumuluara ndër vite, duke përfshirë atë që shumica e fqinjëve të saj nuk duan që Pekini të dominojë rajonin.
Por, siç kanë kanë paralajmëruar realistët për më shumë se 15 vjet, rivaliteti në zhvillim midis Shteteve të Bashkuara dhe Kinës do të jetë elementi i vetëm më i rëndësishëm i politikës botërore për të paktën dekadën e ardhshme dhe ndoshta edhe përtej kësaj.
Për momentin, asnjë vend nuk kërcënon të dominojë Europën. Për këtë arsye, roli i SHBA-së atje do të vazhdojë të bjerë (ashtu siç ka ndodhur që nga fundi i Luftës së Ftohtë). Megjithë frikën alarmante për një rigjallërim të Rusisë, kjo e fundit është shumë e dobët për të paraqitur kërcënimin e njëjtë për Evropën, si Bashkimi Sovjetik.
Mundësia për një angazhim më të madh të Shteteve të Bashkuara në rajon është pra shumë më i dobët se sa ishte gjatë Luftës së Ftohtë. Evropa ka një popullsi të kombinuar më të madhe se 500 milionë njerëz, ndërsa popullsia e Rusisë është rreth 140 milionë, po plaket me shpejtësi dhe është e destinuar të tkurret në të ardhmen e afërt.
Ekonomia e kombinuar e Europës është rreth 17 trilionë dollarë – vetëm Gjermania është rreth 3.5 trilionë dollarë – dhe Rusia është me vlerë më pak se 2 trilionë dollarë. Indikatori më tregues është ky, anëtarët evropianë të NATO-s harxhojnë tre deri katër herë më shumë se Rusia për mbrojtjen çdo vit. Ata nuk e shpenzojnë buxhetin në mënyrë shumë efektive, por ajo që Europa ka nevojë është reforma e mbrojtjes, dhe jo subvencione të hapura amerikane. Dhe problemet reale me të cilat ballafaqohet Evropa – si mbrojtja e kufijve të saj kundër emigracionit të parregulluar – nuk janë gjëra që Shtetet e Bashkuara mund ti zgjidhin për të.
Për më tepër, Evropa dhe NATO thjesht nuk do të kenë shumë rol për të luajtur, pasi Uashingtoni fokusohet gjithnjë e më shumë në Azi. Vendet evropiane nuk do të duan të heqin dorë nga marrëdhëniet ekonomike fitimprurëse me Kinën dhe nuk do të jenë as të gatshëm e as të afta për të bërë shumë për të balancuar Pekinin. Nëse konkurrenca sino-amerikane nxehet, siç pritet, kjo çështje do të jetë një pikë tjetër e fërkimit midis Shteteve të Bashkuara dhe partnerëve të saj evropianë.
Trump mund ta përshpejtojë këtë proces duke vazhduar të kërcënoj Europën me tregti dhe duke imponuar sanksionet dytësore në shtetet evropiane që po përpiqen të mbajnë gjallë marrëveshjen bërthamore të Iranit, por edhe nëse ai nuk e bënë këtë, do të vazhdojë decentralizimi i ngadalshëm i marrëdhënieve transatlantike. Nuk ka asgjë të habitshme apo tragjike për këtë; kjo është thjesht pasojë graduale por e pashmangshme e kolapsit të Bashkimit Sovjetik dhe rritjes së Azisë.
Sa për vetë Evropën, ajo do të vazhdojë të tregohet më e dobët sesa që i takon. Projekti i BE mbetet thellësisht problematik, rezultati i procesit Brexit është i pasigurt, rritja ekonomike në kontinent është e pabarabartë, dhe partitë ekstremiste po lulëzojnë në disa vende. BE-ja është bërë shumë e madhe dhe heterogjene për të marrë vendime të shpejta dhe të guximshme dhe përballet me kundërshtimin e elementeve jolibere dhe ksenofobike brenda saj.
Duke pasur parasysh miliona të rinj në Afrikë dhe në Lindjen e Mesme të cilët përballen me perspektivë të zymtë ekonomike në vend dhe do të vazhdojnë të përpiqen të emigrojnë diku tjetër, çështja e refugjatëve, e cila ka ‘trazuar’ politikën e brendshme në të gjithë Evropën, nuk po largohet.
Shikoni që Evropa të shpenzojë shumë kohë brenda vetës për të gjetur zgjidhje.
Megjithatë, ekziston një kartë ‘xhoker’ për kontinentin, e cila gjithashtu përfshin Shtetet e Bashkuara. Kjo kartë ‘xhokeri’ është mundësia e ndalimit – ose edhe afrimit – me Rusinë. Në fund të fundit, do të ishte në interesin e Evropës nëse ndërhyrja ruse në Ukrainë do të zvogëlohej, ndërhyrja e saj në politikën evropiane do të përfundonte dhe kërcënimi potencial përBallkanin do të zvogëlohej.
Do të ishte në interesin e Rusisë nëse sanksionet do të hiqeshin dhe nëse Moska nuk do të ishte më e shqetësuar për BE-në apo NATO-n duke u zgjeruar më larg në lindje. Dhe do të ishte në interesin e Shteteve të Bashkuara për të larguar Rusinë nga marrëdhëniet e saj në rritje me Kinën dhe për të shmangur premtimet dhe lidhjet me vendet që nuk janë as interesa vitale dhe as të lehta për t’u mbrojtur. Të dy gjigantët nuk janë aleatë të natyrshëm dhe të gjithë dyshojnë se Presidenti rus Vladimir Putin ‘pëlqen’ të jetë partneri më i vogël i udhëheqësit kinez Xi Jinping për aq sa Mao pëlqente të ishte i Hrushovit.
Këtu kemi material të mjaftueshëm për të bërë një marrëveshje reciproke të dobishme, dhe është e mundur që Trump ‘dëshironte’ të luante mirë me Rusinë jo sepse Putini ka diçka komprometuese për të, por për shkak se ajo ka kuptim të shëndoshë gjeopolitik. Por Trump dhe marrëdhëniet e ngatërruara me miqtë e tij – dhe paaftësia e tyre për të treguar një verzion të drejtë për lidhjet me Rusinë – e kanë lënë presidentin e SHBA të komprometuar dhe të paaftë për të bërë shumë në këtë front. Një përparim strategjik me Rusinë do të duhet të presë për një mandat të dytë ose një president të ri (cilado që vjen e para).
Sa për Lindjen e Mesme, ajo do të mbetet një kazan i ‘nxetë’ për shumë vite që do të vijnë. Përveç përballjes me sfidat e veta demografike, rajoni tani ndahet përgjatë dimensioneve të shumta: sunitëve vs shiitëve, arabëve vs persianëve, sauditëve vs katarëve, Izraelit vs palestinezëve, kurdëve vs turqve, xhihadistëve kundrejt të gjithëve (dhe secilit kundër tjetrit) – dhe lista vazhdon. Plus, tani ka shtete thellësisht jofunksionale në Irak, Libi, Siri dhe Jemen, dhe me fuqi të jashtme duke u përzier në punët e brendshme në secilën prej tyre.
Një implikim i qartë: Asnjë vend nuk do të jetë në gjendje të “dominojë” Lindjen e Mesme. Shtetet e Bashkuara nuk arriti të menaxhojnë rajonin edhe kur ishte në kulmin e fuqisë unipolare, dhe është e dukshme të thuhet (siç bëjnë disa konservativë), se Irani është në proces të rritjes së fuqisë në rajon.
Teheranit i mungon kapaciteti ekonomik dhe ushtarak për të dominuar Lindjen e Mesme, veçanërisht për shkak se përballet me kaq shumë kundërshtarë në shumë vende. Kjo është e vërtetë edhe për lojtarët e tjerë rajonalë, përfshirë Egjiptin, Izraelin, Arabinë Saudite, Turqinë dhe Emiratet e Bashkuara Arabe.
Pa ndonjë hegjemon potencial në horizont, pritja është që Shtetet e Bashkuara të kthehen në qasjen e ndjekur nga fundi i Luftës së Dytë Botërore deri në fillim të viteve 1990. Në atë kohë, Shtetet e Bashkuara patën një interes strategjik për naftën dhe sigurinë e disa vendeve në Lindjen e Mesme, por ajo e bëri këtë me prani minimale ushtarake.
Në vend të kësaj, Shtetet e Bashkuara mbështeteshin në shtete të tjera ose aleatë lokalë për të mbështetur balancën rajonale të pushtetit. Kjo politikë u zhvendos me Operacionin Desert Storm në vitin 1990 dhe miratimin e “kontrollit të dyfishtë” në vitin 1993 dhe akoma më shumë me pushtimin e Irakut në vitin 2003 dhe përpjekjen e keqe për transformimin rajonal që pasoi. Neokonservatorët e pamëshirshëm mund të mos kenë mësuar mësimin e duhur nga debakli që pasoi, por pjesa tjetër e vendit e kuptuan mësimin.
Duke parë përpara, Shtetet e Bashkuara do të vazhdojnë të tërheqin praninë e saj ushtarake – siç po e bën tashmë edhe sot. Ajo do të mbështetet në partner lokalë, të mbështetur nga forca ajrore amerikane, dronë, ose forca speciale kur është absolutisht e nevojshme.
Por nëse nuk ndodh ndonjë kërcënim i madh për balancën rajonale të pushtetit, prania e SHBA në Lindjen e Mesme do të vazhdojë të bjerë, pavarësisht se kush ulet në Zyrën Ovale. Dhe kjo tendencë do të përshpejtohet nëse bota fillon të mbështetet më pak në lëndët djegëse (naftën), duke reduktuar rëndësinë e përgjithshme strategjike të rajonit.
Është shumë gabim ta quash këtë ndryshim një ” tërheqje “, një fjalë e ngarkuar që nënkupton një humbje frikacake të vullnetit ose qëllimit. Tërheqja qoftë nga Evropa apo nga Lindja e Mesme, është më e saktë të përshkruhet si një lëvizje e mirëmenduar dhe e orientuar drejt mbrojtes së interesave shtetërore pas një periudhe të ‘zgjerimit’ të tepërt dhe si një përgjigje racionale ndaj konfigurimit të ri të fuqisë botërore.
Kam lënë shumë jashtë – ndryshimet klimatike, sigurinë kibernetike në të gjitha manifestimet e saj, inteligjencën artificiale, pjesën më të madhe të Afrikës dhe Amerikën Latine – së bashku me disa situata të rralla që janë të lehta për t’u parashikuar. Por, në rrezik të dukjes si një plak i vjetër, unë do të argumentojnë se asnjë nga këto kërcënime nuk do të ndryshojë natyrën bazë të politikës botërore.
Kandidati presidencial i SHBA Bill Clinton pati thënë se “matematikat cinike të politikës së pushtetit të pastër … nuk përshtaten me një epokë të re”, dhe pastaj Sekretari i Shtetit John Kerry kritikoi konfiskimin e Krimesë nga Rusia duke thënë: “Ti thjesht nuk vepron në shekullin e 21-të me metoda të shekullit të 19-të. “
Mjerisht, ata kanë gabuar, njejtë sikur shumë optimistë të panumërt kanë qenë në të kaluarën. Politika botërore e pushtetit është e gjallë dhe po vazhdon tutje, dhe kjo do të thotë që ne jemi duke shkuar drejt një botë të konkurrencës dhe dyshimit, ku bashkëpunimi vazhdon, por është gjithnjë delikate dhe veprimet e udhëheqësve shpesh rezultojnë me vuajtje të panevojshme. Ose, për të qenë më të saktë: në po jetojmë me një botë që kurrë nuk e kemi tejkaluar me të vërtetë./Buletini Ekonomik
Stephen M. Walt është profesor i marrëdhënieve ndërkombëtare në Universitetin e Harvardit.
Përktheu: Buletini Ekonomik
