Iniciativa Kosovare për Stabilitet ka njoftuar se ka finalizuar raportin e titulluar “Gjendja e Zbatimit të Ligjit të Punës në Kosovë”, raport ky që monitoron nivelin e zbatimit të Ligjit të Punës në Kosovë.
Ky hulumtim vjen si pjesë e projektit të Dialogut Social, që implementohet nga Koalicioni për Drejtësi Shoqërore dhe të Drejta Socio-ekonomike, dhe mbështetet nga Qendra ndërkombëtare Olof Palme.
Ky raport është rezultati përfundimtar nga aktiviteti që synon matjen e zbatimit të legjislacionit të punës dhe punësimit në sektorin privat në Kosovë.
Raporti bën një përmbledhje të legjislacionit të punës dhe ligjeve të ndërlidhura me shëndetin dhe sigurinë në punë, si dhe kornizën institucionale për zbatimin e tyre.
Shtylla kryesore e hulumtimit njëherit edhe subjekti kryesori këtij raporti është realizuar me 80 kompani në mbarë Kosovën, duke përfaqësuar tre sektorët më aktivë ekonomikë në Kosovë, përkatësisht, Prodhimi / Përpunimi, Tregtia me Pakicë,dhe Shërbimet.
Të dhënat kryesore të mbledhura përmes sondazhit me përfaqësuesit e ndërmarrjeve tregojnë se ka hapësirë të konsiderueshme për përmirësim e zbatimit të legjislacionit mbi punën dhe punësimin.
Në lidhje me zbatimin e dispozitave të Ligjit të Punës, dispozitat bazike ligjore që kanë të bëjnë me kontratat dhe orët e punës kryesisht respektohen nga bizneset, ndërsa ato që kanë të bëjnë me pushimin vjetor,pushimit /pauzës me pagesë gjatë orarit të punës dhe ditët e pushimit me pagesë, zbatohen shumë më pak në kompanitë e përfshira në studim.
Sa i përket masave dhe respektimit të ligjeve të zbatueshme për reagimin ndaj emergjencave dhe shëndetin dhe sigurinë në vendin e punës, kompanitë e përfshira në hulumtim, raportojnë pajtueshmëri dukshëm më të ulët në të dy temat/fushat.
Disa nga fushat kryesore ku mund të sugjerohen përmirësime përfshijnë: Luftimi i Informalitetit, është një nga fushat më të ngutshme që kërkon të trajtohet me prioritetin mëtë lartë. 57.5% e të anketuarve raportojnë se paguajnë punonjësit e tyre tërësisht me para në dorë, ndërsa15% të kompanive në mostër që raportojnë për kompensim tëpunonjësvepjesërisht me paranë dorë.
Ky raportim njëherit përbën edhe një ndër gjetjet më shqetësuese. Nëse disa prej bizneseve kompensojnë plotësisht punonjësit e tyre me para në dorë, kontratat e punës me punonjësit bëhen gjithashtu vetëm mbi baza pro-forma, duke u hequr të punësuarve informal të gjitha të drejtat që duhet të gëzojnë me ligj.
Fleksibiliteti i punësimit, është një nga fushat kryesore të sugjeruara për përmirësim në lidhje me zbatimin më efektiv të Ligjit të Punës.
Një përqindje e konsiderueshme e ndërmarrjeve që raportojnë të angazhojnë staf në kontrata afatshkurtëra (kontrata për detyra specifike), nënkupton që një përqindje e konsiderueshme e punonjësve përballen me stres të konsiderueshëm në lidhje me kohëzgjatjen e kontratave të tyre.
Mungesa e stabilitetit financiar gjithashtu pengon stafin e punësuar në kontrata me kohë të kufizuar për të marrë financim afatgjatë nga bankat(hua) ose të planifikojë të ardhurat e tyre afatgjata.
Pushimi vjetor dhe pushimi me pagesë në përgjithësi, janë gjithashtu në mesin e temave të Ligjit të Punës që kërkon vëmendje të shtuar.
Ndërsa në letër punonjësit kanë të drejtë në pushim vjetor me pagesë, si dhe, pushime të tjera ose gjatë ndërrimeve të tyre ose ndërmjet ndërrimeve të tyre, këto aspekte rrallë zbatohen në tërësi nga kompanitë. 32.5% e ndërmarrjeve raportojnë që nuk u japin punonjësve të tyre pushime vjetore me pagesë sipas provizioneve ligjore, ndërsa nga ato që raportojnë se kanë pushime vjetore me pagesë për të punësuarit, 16% raportojnë se jo të gjithë punonjësit e tyre e kanë shfrytëzuar pushimin e tyre vjetor gjatë vitit 2019.
Pushimet gjatë orarit të punës (pauza), gjithashtu raportohet të mos jepet nga një përqindje e konsiderueshme e kompanive të përfshira në hulumtim.
Shëndeti dhe siguria në vendin e punës, gjithashtu kërkojnë vëmendje të shtuar veçanërisht në lidhje me çertifikimin zyrtar të punonjësve siç kërkohet nga ligji, dhe çertifikatat e tjera teknike që kanë të bëjnë me krijimine një ambienti të sigurtë pune.
Reagimi ndaj emergjencave,ofrimii ndihmës së shpejtë, gjithashtu kërkon vëmendje të shtuar.
Secila prej këtyre llojeve të urgjencave (natyrore, emergjenca shëndetësore ose aksidente) mund të ketë pasoja të rënda për të gjithë të punësuarit në kompanitë e përfshira në hulumtim pasi shumica e tyre raportojnë se nuk kanë punonjës të trajnuar siç kërkohet nga ligji.
Inspektorati i Punës duhet të intensifikojë angazhimin dhe të rrisë numrin e inspektimeve.
Ndryshimet në menaxhmentin e lartë të këtij institucioni ende nuk kanë dhënë rezultate në lidhje me zbatimin e përmirësuar të legjislacionit të lidhur me punën dhe punësimin.
Ndërsa numri i inspektorëve të ngarkuar me mbikëqyrjen e zbatimit të legjislacionit të lidhur me punën është shumë më i ulët sesa që është e nevojshme, efikasiteti i tyre i inspektimit gjithashtu duhet të rritet, përmes instalimit të një sistemi të monitorimit të performancës të vendosur për inspektoratin.
Ndarja e përgjegjësive të inspektimit ndërmjet inspektoratit të punës dhe inspektorateve të ndryshme komunale është një nga qasjet më praktike për të modernizuar përpjekjet e inspektimit në nivele të ndryshme.
Gjyqësori, është gjithashtu një aspekt shqetësues i zbatimittë legjislacionit të lidhur me punën.
Proceset e ngadalta, që marrin vite për tu zgjidhur, e bëjnë të pamundur për personat, qëu janë shkelur të drejtat nga punëdhënësit, të ndjekin drejtësinë përmes gjyqësorit.
Nëse paditësi është punonjës me pagë, ajo / ai nuk mund të mbijetojë pa të ardhura gjatë gjithë proceseve të gjata gjyqësore.
Një praktikë shumë e mirë e cila mund të shpejtojë efikasitetin e trajtimit të çështjeve në sistemin gjyqësor, është aplikimi i dhomave / gjykatave të specializuara që merren vetëm me çështje të lidhura me punën.
Një praktikë e tillë nuk është e pazakontëpër praktikën ligjore lokale, pasi kyka qenë rasti në sistemin e ish-Jugosllavisë.
