Një e ardhme me më pak banka

Një botë pa banka mund të tingëllojë për shumë njerëz si një ëndërr. Por mund të përfundojë duke qenë një makth

Është e vështirë të përfytyrosh një botë pa banka, sepse ato janë kaq të dukshme. Imagjinoni horizontin e çdo qyteti të madh. Kullat më të dukshme zakonisht janë bankat, shkruan The Economist. Udhëtarët dalin nga stacioni Grand Central në Nju Jork nën hijen e Park Avenue të Bankës JPMorgan Chase. Morgan Stanley është shumë i dukshëm nga Times Square; Banka e Amerikës duket nga Bryant Park.

Në Londër, horizonti dominohet nga kulla me formë të çuditshme dhe Canary Wharf. Në Singapor, katet e fundit të zyrave të Standard Chartered kapin pamje që përfshijnë të gjithë qytetin. Edhe në vende si Auckland, Mexico City ose Xhakarta, logot që zbukurojnë ndërtesat më të larta janë ato të ANZ, BBVA ose HSBC.

Reklama e sponzorizuar

Dominimi fizik i bankave simbolizon rëndësinë e tyre. Shumica e njerëzve ndërveprojnë me bankat për transaksione të zakonshme si blerja e artikujve ushqimorë. Kompanitë paguajnë punëtorët, furnizuesit dhe pronarët e tyre përmes bankave. Bankat janë në shërbim edhe për vendime të mëdha, si blerja e një shtëpie, apo marrja e një kredie studentore.

Pothuajse për sa kohë që ka pasur para (qofshin në formë ari, kartëmonedhash apo depozitash dixhitale), ka pasur institucione që sigurojnë ruajtjen e sigurt të tyre. Dhe për sa kohë që institucionet e depozitimit kanë ekzistuar, menaxherët e tyre kanë kuptuar se, në kohë normale, jo të gjithë depozituesit do të kërkojnë menjëherë paratë e tyre. Kjo do të thotë se ata nuk kanë pse të mbajnë para të gatshme për çdo depozitë, përkundrazi, mund t’i përdorin paratë për hua. Kështu bankierët sigurojnë fonde për investime private dhe fitojnë interes. Kjo ishte një mrekulli për ekonomistët klasikë.

“Ne e kemi humbur plotësisht idenë se çdo institucion që duket se ka aftësinë të paguajë në çdo kohë, mund të zhduket për mungesë parash”, shkroi Walter Bagehot, atëherë redaktor i The Economist, në librin “Rruga e Lombardisë”. “Megjithatë, për paraardhësit tanë, kjo ishte ideja më e qartë”.

“Rezervat e pjesshme” që bankat mbajnë ndaj depozitave të tyre kanë një efekt tjetër: t’i bëjnë ato institucione të paqëndrueshme. Historia e kapitalizmit dhe e parave është një histori e pasurimit të pamëshirshëm ekonomik, e tronditur nga plagët e përçarjeve të shpeshta të bankave dhe krizave financiare.

Shumë gjëra kanë ndryshuar

Shumë gjëra kanë ndryshuar në lidhje me bankat që nga dita e Bagehot. Atëherë bankat më të mëdha ndodheshin në Londër; tani janë në Nju Jork, Pekin dhe Tokio. Ndryshimi teknologjik ka bërë që pothuajse të gjitha pagesat të zgjidhen në mënyrë dixhitale, jo me shënime ose çeqe. Bankat janë gjithashtu shumë më të mëdha. Asetet totale të 1.000 bankave më të mëdha në botë kishin një vlerë prej rreth 128 trilionë dollarësh në vitin 2020, duke bërë që prodhimi bruto vjetor global të arrinte në 84.5 trilionë dollarë.

E megjithatë, një botë pa banka është e dukshme në horizont. Si kurrë më parë, roli i tyre është nën kërcënim nga teknologjia e re, tregjet e kapitalit dhe madje, edhe nga sektori publik. Bankierët qendrorë kanë parë teksa gjigantët e teknologjisë zhvillojnë sisteme pagese më të shpejta dhe më të lehta që mund të tërheqin transaksione nga sistemi bankar. Ata shqetësohen se pagesat dixhitale mund t’u japin fund parave të gatshme. Rregullimi financiar dhe politika monetare kanë funksionuar tradicionalisht përmes bankave. Nëse ky mekanizëm humbet, atyre mund t’u duhet të krijojnë para dixhitale të bankës qendrore.

Duke qenë se teknologjia ka ndryshuar kaq shumë industri, ajo mund të ndikojë edhe në banka, duke i kthyer ato në një biznes të paqëndrueshëm, jokonkurrues dhe të vjetruar nga firmat e fundit të teknologjisë. Por paratë dhe bankat nuk janë si taksitë apo gazetat. Ato përbëjnë ndërfaqen midis shtetit dhe ekonomisë. “Arkitektura e thellë e sistemit të kreditit të parave, e njohur më mirë si bankë, nuk ka ndryshuar që nga shekulli XVIII, kur Francis Baring filloi të shkruajë për huazuesin e burimit të fundit”, thotë Sir Paul Tucker, ish-zëvendësguvernator në Bankën e Anglisë. “Kjo do të thotë se deri tani, ky sistem nuk është varur aspak nga teknologjia, sepse Francis Baring po shkruante për të me një penë shkrimi”.

Tani po shfaqet një arkitekturë e re mjaft premtuese. “Veprimi ekonomik nuk mund të shpjegohet, të paktën në një shoqëri kapitaliste, pa marrë parasysh paratë, dhe praktikisht të gjitha propozimet ekonomike lidhen me modus operandi të një sistemi monetar të caktuar”, shkroi Joseph Schumpeter në vitin 1939. Megjithatë është e mundur të shohësh një të ardhme ku bankat luajnë një rol më të vogël, ose asnjë rol, me para dixhitale dhe depozita të siguruara nga bankat qendrore, transaksione financiare të kryera nga firmat e teknologjisë dhe tregjet e kapitalit që ofrojnë kredi.

Ndryshim i mirë apo i keq?

Pyetja është nëse një botë e tillë është e dëshirueshme. Bankat kanë shumë të meta. Njerëzit pa llogari bankare janë tepër të varfër për të përballuar banka nga ana financiare. Bankat mund të jenë të ngadalta dhe të shtrenjta. Nga ana tjetër, bankat neglizhente mund të krijojnë cikle goditjesh që shkaktojnë vështirësi ekonomike. Pra, është e lehtë të supozohet se mënjanimi i bankave mund të jetë një prangë tjetër e thyer nga përparimi teknologjik.

E megjithatë, një botë pa banka paraqet disa probleme. Sot, bankat qendrore ofrojnë shumë pak për ekonomitë. Rreth 90% e ofertës së gjerë të parave është në depozita bankare, mbështetur nga rezervat e vogla të mbajtura në bankën qendrore dhe garancia e nënkuptuar e bankës qendrore. Kjo e bën më të lehtë që bankat qendrore të fusin besimin në sistem, duke qëndruar njëkohësisht larg kredive. Paratë e përdorura gjerësisht të bankës qendrore do t’i bënte ato më aktive, duke bërë që bilancet e tyre të rriteshin. Kjo krijon rreziqe.

Sistemi bankar dhe kapitalizmi janë të lidhura ngushtë. Ekonomistët ende debatojnë pse Britania u industrializua e para, por është e vështirë të lexosh Bagehot dhe të mos arrish në përfundimin se këtu luajti një rol alkimia e bankave që kthejnë depozitat boshe në motorë për investime. Pyetja është se çfarë ndodh nëse bankat qendrore luajnë një rol më të madh në vend. Mund të jetë e mundur që ato të shmangin shpërndarjen e huave, por është e vështirë të mendohet se si mund të shmangin ndërhyrjet në tregjet e kredive.

Ekzistojnë edhe rreziqe më të gjera shoqërore. Bankat janë të fragmentuara, me tre ose katër banka të mëdha në shumicën e vendeve, plus shumë më të vogla. Por monedhat dixhitale të lëshuara nga shteti dhe platformat private të pagesave përfitojnë nga efektet e rrjetit, duke e përqendruar fuqinë në një ose dy institucione. Kjo mund t’u japë qeverive, ose disa shefave privatë, një informacion të pasur në lidhje me qytetarët. Kjo gjithashtu do t’i bënte institucionet shumë më të cenueshme. Një sulm kibernetik ndaj sistemit financiar amerikan që mbylli JPMorgan Chase për njëfarë kohe, ishte shqetësues. Por një sulm i ngjashëm që do të mbyllte një monedhë dixhitale të Rezervës Federale mund të jetë shkatërrues. Ekziston edhe rreziku i përdorimit të parave për kontroll shoqëror.

Paraja fizike nuk mund të gjurmohet, por paraja dixhitale lë gjurmë. Paratë dixhitale mund të programohen, duke kufizuar përdorimin e tyre. Kjo nga njëra anë ka implikime të mira: ndihmat ushqimore mund të shënjestrohen më mirë ose shpenzimet stimuluese mund të bëhen më efektive. Por gjithashtu ka edhe implikime shqetësuese: paratë dixhitale mund të programohen për të ndaluar përdorimin e tyre për raste abortesh, ose për të blerë libra nga jashtë. Një botë pa banka mund të tingëllojë për shumë njerëz si një ëndërr. Por mund të përfundojë duke qenë një makth. /Monitor.al/